Melbu - Melbo

Postadressa Melbu, og ein personretta, sær debatt-tradisjon.

Første tanken var å kalle denne artikkelen for «Melbo - Melbu, Melbo - Melbu», men folk kunne lett ta det for å vere ei litt poengfattig revyvise «fra sydsiden av Hadseløen», for å nytte gammal vesterålsfleip. Men eigentleg er namneformene i akkurat denne rekkefølgje eit stykke fortetta namnehistorie; og her er innslag som skiftesvis får oss til å drage på smilen og grinet.

Seinhaustes 1899, den 17. november, skreiv «Vesteraalens Avis»: «Postkontor vil efter Forlydende blive oprettet paa Melbo. Vi kan ikke undlade at udtale vor Forundring herover. Det er ikke Egeninteresse, naar vi siger, at Stokmarknes ubetinget er det rette Sted for at oprette Postkontor i Vesteraalen».

Kor mange som verkeleg trudde at bladet her skreiv sjølvlaust og utan tanke på kva som var til bate for «Nesset» skal vi la vere usagt. På kontoret i Svolvær og lenger opp i gradene kan dei iallfall ikkje ha lånt øyre til melodien, for Melbu – unnskyld: Melbo – fekk sin «postanstalt», som det heitte på den tid, og postopnar var Chr. Frederiksen senior.

I «Vesteraalens Avis» for 7. og 14. april 1905 blir det så kunngjort at «Landpostbudtjenesten 2 gange ugentlig i ruten Melbu - Jerpvold bliver ledig», og at «Instruks for landpostbud beror til gjennemsyn ved Melbu postaabneri». Det interessante er her at både garden og postopneriet blir omtalt som Melbu: Skrivemåten må også ha vore godtatt i noko vidare krinsar - iallfall står det Melbu skytterlag som overskrift ein stad i bladet 11. september 1908. Og her skal vi hugse at akkurat i 1905 var det ikkje politisk opportunt å motarbeide nasjonale ytringsformer av noko slag. Vi minnest sitata «nu gjælder det at holde sammen» – «nu gjælder det at holde kjeft».

Men nokre år seinare kjem det brått ei forandring, det vil seie i 1912. Då melder same bladet 22. juli, under overskrift Melbo – Melbu: «Postaapneriet paa Melbo i Vesteraalen har som bekjendt i længere tid vært skrevet Melbu. Det er os bekjendt, at stedets indvaanere gjentagne gange har henvendt sig til Poststyrelsen med anmodning om, at stedets navn ogsaa skulle være postaapneriets navn, da ellers let forviklinger kunne opstaa. Andragende herom til poststyrelsen 'har været anbefalet av Hadsel herredsstyre, handelsforeningen m.fl., men det ser ut som om poststyrelsen ikke vil bøie sig for dette almene ønske. Der anføres av poststyrelsen, at en professor, som man har konfereret med om saken, uttalte som sin formening, at skrivemaaten av stedets navn burde være Melbu. Vi kjender ikke de grunde, hvormed den lærde herre belægger sin paastand, men vi mener, at det steds eier og stedets indvaanere bør faa lov til selv at bestemme sit steds navn – isærdeleshet naar dette som i nærværende tilfælde, er fordelagtig kjendt over det hele land paa grund av det liv og den rørelse der i længere aarrække har blomstret frem paa stedet. Vi kan derfor ikke forstaa de teoretiske betragtninger, der foranlediger poststyrelsen til at ville fastholde, at det største postaapneri i Vesteraalen - der tillike nu er gaaet over til at bli postkontor – skal bære et andet navn end stedets virkelige. Praktiske og reelle grunde maa ialfald tale for at postanstalten har stedets navn - og maa ialfald postvæsenet finde sig i at ekspedere postsaker med paaskrift Melbo til postanstalten Melbu. Og karakteristisk for opfatningen her er ogsaa en oplysning, der ble givet under handelsforeningens sidste møte. - Der blev da meddelt av en postbetjent, der i aarrækker har forestaaet arbeidet ved Melbo postaapneri, at efter statistik som han gjentagne gange har ført, viser det sig, at kun ca. 5% avde ankomne breve har paaskrift Melbu - mens 95 % Melbo - og dette uagtet poststyrelsens bestemmelse av postanstaltens navn til Melbu var ca. 14 aar gammel. Vi føier herved vor anbefaling til de mange andre om, at den ærede poststyrelse nu ved stedet overgang til postkontor fastslaar postkontorets navn som stedets - Melbo. Det er os netop meddelt, at den nyoprettendes telegraf & rikstelefonstation paa Melbo efter telegrafstyrelsens bestemmelse skal benævnes Melbo.»

7. oktober melder så bladet under same overskrift: «Ifølge meddelse til postmesteren i Melbo har poststyrelsen besluttet, at postkontorets navn for eftertiden skal hete Melbo. Hermed er et langt, seigt arbeide for at faa stedets gamle navn gjenindført som postanstaltens navn kronet med held. Vi ønsker først og fremst stedets eier, hr. Chr. Frederiksen, og dernæst alle dem, som har arbeidet med denne sak, tillykke med seieren!»

Fire dagar seinare kjem så ei knapp kunngjering med overskrift POST, om postopneriet som no blir postkontor, underskriven av den nye postmeisteren Stian Gundersen: «Fra 1. october er postkontorets navn forandret fra Melbu til Melbo».

Kva som eigentleg hadde skjedd i saka får vi ikkje vite gjennom bladet. Men noko kan vi gjette oss til, for Chr. Frederiksen var ingen kven-som-helst: Han var ven med framståande rikspolitikarar (og takka fleire gonger nei til å bli handelsminister sjølv). Det vart sagt om han: «Han har en sjelden evne til å skape tillit til det som han stiller seg i spissen for, og til å overtale andre til å være med på det». Og i dette tilfellet er «stedets eier» eit moralsk nøkkelord. kan vi merke – han råder også for namnet: «Og likesom navnet Christian Frederiksen ble et landskjent begrep i hans levetid og fremdeles lyser sterkt i minnet for den eldre generasjon, så får det først sin rette organiske sammenheng og helhet gjennom Melbo, den formen stedsnavnet hadde i hans tid» (Haavard Hanssen, Hofdasegl 1979).

Det finst også kjensgjerningar som vi kan legge i hop, og som forklarer korleis Postverket først valde den norske forma Melbu, alt 1900. Slik er nemleg namnet skrive i matrikkelen frå 1886, som hadde O. Rygh til språkleg redaktør. Han kjente den verkelege uttalen og la denne til grunn for skrivemâten, i samsvar med dei prinsipp han følgde elles. Denne skrivemåten kom likeins med i den nye, trykte matrikkelen i 1907. - Også på karta kom forma Melbu tidleg med, i samsvar med hadselmålet, sjå seinare.

I Hadsel-avisene vart det no heilt stilt kring postadressa Melbo, frå 1912 og heilt fram til våren 1936. Men i mellomtida var Kgl. resolusjon frå 28. april 1933 kommen til, med føresegner om korleis stadnamn skulle skrivast, og ein eller annan som var misnøgd med fordanskinga Melbo må ha tatt eit nytt initiativ, for 14. mai 1936 kjem så Melbo-avisa «Nordlands Nytt» (som endå heitte «Nordlands Nyt» berre 3~4 år tidlegare!) med ei sterk overskrift på leiarplass:

"Et slag i ansiktet.

Kirkedepartementet har den 7. april 1936 sendt telegrafstyret følgende skrivelse: ,,Melbu i Hadsel. l anledning av styrets brev av 19. mars meddeles at navnet på vedkommende sted blir å skrive Melbu i den offentlige administrasjon. Man vedlegger avskrift av navnekonsulentens uttalelse av l. april sistleden om saken".

Navnekonsulentene skriver:

«Gjeng attende til Kyrkjedepartementet. Etter Norske Gaardnavne XVI, s. 362, er uttala Mællbu. Namnet kjem av gamalnorsk Medalbu, «Millomgarden». Etter O. Rygh, Historisk Tidsskrift. 3. r. IV bd. s. 306 f.. er det denne garden som er umtala i Soga um Håkon Håkonsson, kap. 203, og som der er skriven: 'i Medalbui`. Namnet er skrive Medalbu både i matrikkelen frå 1886 (språkleg redaktør O. Rygh) og i matrikkelutgåva frå 1908 (revidera av Hj. Falk og Marius Hægstad). Likeins hjå A. Helland. Norges Land og Folk, Nordlands Amt. Melbo - ein skrivemåte som me kjenner frå 1600-talet av - må etter dei upplysningar som ligg fyre vera ei fordansking. På norsk kann ein skriva Mellbu eller Melbu. Det siste valdar minst brigde og kann for so vidt vera mest praktisk. Bergen og Oslo, den l. april 1936.»

Resten av leiaren er bladet sine eigne merknader i saka:

«Denne meddelelse kommer helt uventet og uten at angjeldende distrikt har fått lov til å ha et ord med. Dette er ikke første gang det gjøres forsøk på å forandre navnet til Melbu. Første gang fant sted for ca. 20 år siden, men av rent praktiske grunne og efter en samstemmig protest måtte man igjen ta op det gamle navn Melbo. At navnet nu atter skal forandres til Melbu kommer som et slag i ansiktet og vil sikkert også denne gang bli møtt med enstemmig protest. De første protester er allerede gått inn og flere følger –».

Heilt til slutt har leiaren eit vedheng om noko anna, men det skal vi vente litt med. Ein månad seinare, 16. juni, har bladet saumfare saka grundigare og kjem med fleire kommentarar:

«Overgrep på Melbo-navnet.

Når Kirkedepartementet nu har besluttet å omdøpe Melbo Postkontor og Melbo Telegrafstasjon til Melbu Postkontor og Melbu Telegrafstasjon, skulde det synes rimelig at nærmere begrunnelse for navneforandringen [ble gitt], men sådan kan ikke sees å foreligge.

Første gang navnet forekommer er i 1589, og da heter det Melboe. Dette navn har stedet hatt den hele tid inntil idag, og dette kan nøiaktig bevises. ---- Det synes eiendommelig at når man kan historisk bevise at gården har hatt navnet Melbo i ca. 400 år, og dette har vært brukt i tale og skrift i samme tid, at det da mot eiernes og de øvrige beboeres vilje skal være nødvendig å foreta navneforandring. Vi er derfor av den bestemte opfatning at selv om omdøpning til Melbu finner sted for Melbo Postkontor og Melbo Telegrafstasjons vedkommende, vil stedet fremdeles i tale og skrift bære sitt gamle navn Melbo.»

Litt rett fekk bladet på siste punkt, ikkje særleg uventa: Skriveforma Melbo var innarbeidd især i firma- og lagsnamn av alle slag, og dei to lokalavisene på Hadseløya heldt fram med å bruke denne. «Nordlands Nytt» gjekk inn i 1940, mens «Vesteraalens Avis» fortsette å komme ut. Det er ikkje kjent kva tid sistnemnde la om namnebruken; no heiter det iallfall Melbu også der i huset.

Den dag i dag er det likevel gjengs at folk især frå andre delar av Vesterålen seier «Melbo» av nylært vane og som eit minne om den tid då Frederiksen-familien bar sitt segl. Velkjend er anekdoten om Chr. Fredriksen, som overfor Poststyret uttrykte seg om lag som så: «Jeg kalder stedet mit, hvad jeg vil». Men han fekk til svar: «Og vi kalder poststedet vort hvad vi vil».

I nærmiljøet, det vil seie innan Hadsel, er visst namnebruken meir skiftande, og det er ingen tvil om at Melbu som dialektrett form har overlevd fleire stader. Det er nok tilfelle her og der utanfor Hadsel og: Sjølv la eg merke til at den 99 år gamle Paul Pedersen på Gustad i Bø sa ,,mællbu“ klårt og tydeleg då eg intervjua han om heilt andre ting seinhaustes 1974. Og det same gjorde ein ungdom frå (bygdelaget) Langøya no i 1984.

Ei ganske anna sak er det når «Nordlands Nytt» påstår at namnet alltid har vore skrive Melboe (og underforstått: seinare Melbo). For det første er no varianten Mellboe ganske vanleg tidleg på 1600-talet. Dertil kjem at det i skattemanntalet for 1611 både er oppført ein leiglending Jacob paa Mellbuo og ein husmann Johannis Olssen paa Melbuo, liksom vi i leidangslista for 1620-21 finn Jacob paa Mellbou (på denne tid er det også tale om ein «Gamble Jacob paa Melbo»). Og ute på Andenes er det i 1632- 33 ein Christen Melbou som svarar leidang. - Variantane Melbuo, Mellbuo og Melbou, Mellbou viser tydeleg nok: Skrivarane visste at det skulle vere -bo(e) på skikkelig dansk, så når innfødd språk i første omgang vann over det tillærte også på papiret, gjorde dei straks sitt beste for å rette opp fadesen (norvagismen) -bu. Jamfør at Buvika i Sørfold blir skrive med førsteledd Bou- både i 1567 og 1610, og at Budalen i Hadsel blir til Bodall i leidangen for 1634-35! Men den siste fordanskinga vart ikkje ståande – og «forskjellsbehandlinga» av elles like første- og sisteledd er nokså typisk for namnebruken på den tida og lenge etter.

At variasjonen i skrivemåte kunne vere større enn som så, er det Herrens år 1626 eit godt døme på: Då finn vi i skattemanntalet Mellboe i lista for styrmenn, Melboe for husmenn og Mellbøe for leiglendingar! Også endå meir særprega skriveformer, som «Malleboe» frå 1610, «Mielboe» frå 1612 og «Meldboe» frå 1638-39 viser til overmål kor lite den verkelege uttalen blant allmugen hadde å seie for valet av skrivemåte: Skrivaren sitt vilkårlege tykkje var langt viktigare.

«Nordlands Nytt», som altså stod på meir sviktande historisk grunn enn dei rekna med, fann likevel eit høve til å gje namnekonsulentane oppstrekk på eit enkelt punkt (vi vågar å tru at brevet er korrekt sitert), framleis i leiaren frå 16. juni 1936:

Når de herrer som har foreslått navneforandringen og Kirkedepartementet anfører at det såvel i 1887 som i 1908 i matrikulen er skrevet Medalbu, så er dette ikke korrekt, idet der kun står Melbu [utheva her]. Når man videre anfører Amund Helland som kilde, så har han vel neppe foretatt nogen arkivstudier, men simpelthen skrevet navnet etter matrikulen. - Hans trykte bøker om Nordlands Amt inneholder forøvrig mange misvisende ting. Han var bergmann og ikke historiker eller arkeolog.

Inntil det lykkes de to herrer og Kirkedepartementet å bevise at den i sagaen nevnte Medalbui var beliggende i «Ylfue Sysla», nærmere betegnet på den gamle Ylfiøi (Hadseløen), må man betrakte omdøpningen som anstaltmakeri.»

I ein ny leiar 7. september 1937 blir ein god del av desse kommentarane tatt oppatt, men no utan at noko nytt har kome til. Det heiter m.a.: «Navnekonsulentene Gustav Indrebø og Alf Sommerfelt påstår navnet kommer av det gamle norske Medalbu, og henviser til O. Ryghs uttalelse om at det antageliger Melbo som omtales i Haakon Haakonsons saga hvor der skrives ,,i Medalbui“. Såvidt oss bekjent foreligger der intet bevis for at Medalbui var beliggende i Ylfesysla...»

Bladet gjer altså sitt beste for å skape tvil om at (í) Medalbúi i Fornmanna Sögur treng ha noko med Ulvøya (Hadseløya) å gjere. I utgangspunktet har dei eit urlite poeng i at O. Rygh sjølv fører opp den gammalnorske namneforma med spørsmålsteikn etter, i samband med Melbu i «Norske Gaardnavne». - Men samstundes bør vi nok, for å få ei heilare forståing, kjenne til kva han har skrive i «Topografiske Studier til Kongesagaene» (Hist. Tidsskr. 3. rekke b. IV s. 305): det er tale om Asbjørn, som var skultilsvein åt kong Hákon Hákonson:

Det er meget sandsynligere - som allerede Kraft tenkte sig - at her menes den eneste Gaard i Nordland som sikkert vides at ha hedt Medalbu, det nuværende Melbu i Hadsel i Vesteraalen. Manden kunde jo godt, om han hørte hjemme der, tilfeldigvis ha opholdt sig paa Arnøene da fienden kom». Og fienden, det var varbelgane som herja nordetter Hålogaland i 1239.

Når Rygh her seier «den eneste Gaard i Nordland som sikkert vides at ha hedt Medalbu», er vel dette slik å forstå: Lydutviklinga Medal-> Mel- (mæll-) er regelrett og vel kjend frå ei rad norske stadnamn, dei nærmaste ikkje lenger unna enn Melfiorden mellom Hellfjorden og Olderfjorden på Vestsida av Eidsfjorden, og Meløya mellom Gjesløya (Gisløy) og Instøya i Langenes. For Melbu sitt vedkommande har det vore peika på (uvisst av kven) at garden ligg nokolunde midvegs mellom fjellformasjonane Innbjørg og Utbjørg (seinare berre nytta som gardsnamn). Når så Melbu og det historiske Medalbu attpå til er eineståande namn i Nordland, har bladet liten grunn til å drage i tvil at her må vere samanheng.

Formuleringa út í Arneyjar har rett nok gitt historikarane problem; der står så, utan at Gildeskål er nemnt. Men den sterkt lokalhistorisk interesserte hadselværingen Anna Haug har her peika på ein heilt annan lese- og tolkningsmåte (Håløygminne b. 4, s. 278): «Eg trur, at dei Arnøyane der Asbjørn i Medalbu fall, dei låg ikkje i Gildeskål, men i Hadsel. - På søre sida Hadselfjorden (rett i sør for Melbu) ligg det soleis ei samling små høge øyar og stengjer for innlaupet til Sløverfjorden. Berre den største av dei heiter no Arnøy; men farvatnet er so grunt der, at dei godt kan ha vore nemnt med samnamnet Arnøyane i eldre tid. - Eller og kan ein framand ha oppfatta det soleis. Er dette so, då hev Asbjørn i Medalbu falle so å seie utanfor si eiga stovedør. Men på hi sida fjorden - på ein haug utmed havet - låg heimen hans Asbjørn og lokka. På mindre enn ein time var dei der – ,,ok rante par fé ǫllu“»

I dag vil vel dei fleste hadselværingar meine at dette er eit for interesant stykke lokalhistorie til at ein bør avvise det for å berge den danske o-en i Melbo! - Sjølve øya heiter elles Arnøya i dagleg tale, skrive Aarnøen i skattemanntallet 1640-41 og Arnøe og Aarnøe i leidangen fire år seinare. Til grunn ligg vel mannsnamnet Árni.

Sympatisk for dei formuleringane som vart tatt i bruk for å bortforklare namneforma Melbu er også denne, frå 7. sept. 1937: «Riktignok blev navnet ved en feiltagelse i 1886 i matrikulen anført som Melbu».

Feiltakelse? Tja, det var altså berre ein feil at ein landskjend namnegranskar som O. Rygh la talemålet og ikkje dansk skriveform til grunn for vår nasjonale matrikkel? Men ordbruken i bladet er likevel pyntelegare her enn året før (16. juni 1936): «- da man i sin tid forsøkte omdøpning av postkontoret, var den daværende eier av Melbo ikke opmerksom på at man hadde innsmuglet navnet Melbu i matrikkelen».

Smugla inn - hm. Påstanden kjem i rett lys når vi tar med eit anna stykke om saka, også det kalla Melbo - Melbu, frå «Nordlands Nytt» 21. oktober 1937: «Jeg leser en petitnotis om at navneforandringen nu skal gjennemføres. Det faller mig inn en historie fra gamle dage angående de samme spørsmål, og her skal De få den: Sogningen kaptein (senere oberst) Angell lå på opmåling og hadde som sin medhjelper Karolius Haug. En dag som de ligger på en av toppene spør Angell Karolius, hvordan han uttaler Melbo. Karolius svarer: «Jau, vi sæi Mællbu». «Ja, så kaller vi det Melbu da», sier Angell, og slik kom det på kartet. Senere gikk navnet over i postvesenets stempel, men telegrafdirektøren Heftye vilde ikke vite av navneforandringen og satte Melbo inn i den internasjonale telegrafbok. C.F. som altid hadde orden i sine ting, syntes det uheldigt, at samme sted hadde to navn og fikk bergenseren statsråd Konow med på Heftyes navn på stedet. Dermed blev det».

Han som skreiv dette var advokat Jens Frederiksen, då busett i Argentina. - Som vi ser, kan det vel hende at motstandarane av den norske namneforma i høgare grad enn tilhengarane brukte smuglarmetodarl Og når «Melbo» først var kome i telegrafboka, vart dette snart eit nytt våpen mot den uttalerette forma Melbu.

Men det var leiaren frå «Nordlands Nytt» 14. mai 1936, med vedheng: «Av andre navneforandringer som nu er kommet skal vi få nevne: Breivik i Hadsel skal herefter hete Breidvik i Hadsel, Jennestad skal hete Jennstad, Skagen blir Skagan og Skårvågen til Skorvogen». For dei to siste namna (frå Bø) er tilrådinga framleis aktuell, som lesarar av lokalavisene i Vesterålen vinteren 1983~84 vil ha sett, vedr. telefonkatatalogen i Bø.

Men «vedhenget» ender med ein ganske kryptisk sentens: «Hvorvidt også Alf herefter skal skrives med v og Gustav med f til slutt, står det intet om». Kva i all verda meinte redaktør Øyen med dette? Jau, dei to namnekonsulentane på den tid var Gustav Indrebø og Alf Sommerfelt: Og ettersom Indrebø er eit namn som ikkje godt kan bli norskare enn det er – og kva for ein norskdomsmotstandar gir seg til å fleipe med ærverdige tyske slektsnamn? – var her ikkje anna å henge hatten på enn fornamna. Ikkje rart at kommentaren vart både uspenstig og småfurten!

Nåja, den slags argumentasjonsteknikk er like gammal og seigliva som han er usakleg; den som ikkje kan slå sin motstandar på annan måte, fell lett for freistinga til å «ta han» personleg. Under ordskiftet om namneformene i telefonkatalogen for Bø i 1984 fekk såleis ein av deltakarane slengt etter seg: «Edvard Ruud - (ja, hvorfor ikke Rud med en u)»? og frå ein annan kant på same vis: «Dersom Ruud har lyst til å forandre noe av det bestående, så står han jo fritt til å gjøre det. Han kan for eksempel forandre sin egen titel til Rud i stedet for Ruud». Det morosame med det siste tilfellet er at innsendaren ikkje er klar over kor misvisande det er når bøfjerdingane, og sikkert andre med, brukar «tittel» når dei meiner etternamn.

Tru det eller ei, ikkje berre redaktør Øyen brukte denne teknikken i debatten om Melbo - Melbu, det gjorde også advokat Frederiksen! Vi tar med resten av det som bladet kalla «følgende ganske fornøielige innlegg i navnestriden»:

«Mange år efterpå traff jeg Angell i Paris under en middag hos militærattache Sverre. Samtalen kom straks inn på navneforandringen og Karolius Nicolaisens andel deri. Vi lo begge godt over det, Angell og jeg. Karolius var vår gode venn og vi hadde bare godt å si om ham. ,,Forresten“ sa jeg til Angell, ,,hvis De endelig skal fare med navneforandringer, så bør De begynne med Deres eget navn først. Ingen nordlending sier “en angel“, men uttaler det «ein ångål», og slik bør De skrive Deres navn“. Han blev med ett alvorlig. Nei det var der ikke tale om, det vilde han ikke gå med på. Vi skiltes som beste venner. Jeg sendte senere cigaretter til ham og hans soldater oppe i Arkangelsk og fikk hans takk. Navnesagaen hørte jeg senere intet om før jeg nu leste om det i Deres blad. Det er altså Karolius som er ophavsmannen, og hvis min gamle venn ennu lever, så ber jeg ham herigjennem motta en venlig hilsen fra en gammel Melbomann».

«Det er altså Karolius som er ophavsmannen», «Karolus var vår gode venn og vi hadde bare godt å si om han» (hadde noka anna vore ønskeleg, forresten?), og «vi lo begge godt over det, Angell og jeg». Altså ikkje i noko tilfelle grunn til å ta alvorleg at skrivemåten Melbu var i samsvar med attalen til ein mann av folket?

Ja skal tru at latteren verkeleg var så hjerteleg under samtalen? Norsk Allkunnebok fortel iallfall at Henrik Angell var målmann då han opplevde det bjørnsonske åtaket på målsaka i 1899, og han lærte seg både å tale normalisert nynorsk og å skrive det. Hans vane var neppe å le av norsk bygdemål og tradisjonell uttale av norske stadnamn. – Snarare er det nokre ord av Ivar Aasen som tvingar seg fram, når vi merkar det tvitydige skulderklappet frå advokat Frederiksen til Karolius Haug og språket hans:

«Det har altid smertet mig bittert, naar jeg hørte vort Almuesprog krænkes og belees, enten av velklædt Uvidenhet, eller af en rigtignok velment Renselses-Iver».

Og ein annan stad: «At ødelægge gamle Mindesmærker, at vrage Fædrenes Maal og gjøre Nar af gamle Skikke: det kunde passe for en fremmed Flok, som var indflyttet i den Tanke at styre Landet alene og gjøre Landets Folk til Trælle og Tjenere, som man altid skulde holde i tilbørlig Afstand og aldrig have noget Samlag med».

Så var det «ongulen» vår, dette fenomenet eller denne sære form for humor i norsk språkstrid som seier at «før du legg deg opp i korleis det offentlege skriv stadnamn, må du fornorske ditt private etternamn». Det dukkar opp utruleg ofte: Då universitetslektor Ola Bredeveien vart vald til formann i Noregs Mållag i 1975, var det ikkje lenge før motstandarar av målarbeidet nytta høvet til å minne han om nettopp det. Men han tok vinden ut av segla for dei med ein gong, ved å fornorske skrivemåten til Breivega i samsvar med målføret i det området der namnet hørte heime.

Vi kjem for vår del også her tilbake til Hadseløya: Så tidleg som 6. des. 1912 skriv nemleg «Vesteraalens Avis» under overskrift Løvland - Lauvland: . «Det nye storting skal forandre hovedstadens navn til Oslo, fortæller ,,Dagbladet“. Præsidenten i mai 1914 blir sikkerlig Jørgen Løvland. Da bør sandelig stortinget sørge for at han ogsaa skifter navn og kalder sig Lauvland, som gaarden kaldes i bygden. Skal stortinget fiffe op hovestaden, bør sandelig stortinget fiffe op præsidenten sin ogsaa, forslaar «,Riksmaalsbladet“».

Ja, det gjorde «Riksmaalsbladet» sikkert... Dei kunne og vere trygge på at ein trufast våpenbror i Stokmarknes ville ta godt vare på alle klipp (og «klippeklipp») frå norsk presse som var brukande i bakstrevet mot målreisingsarbeidet.

22. sept. 1913 er elles tonen i «Vesteraalens Avis» blitt fleire hakk meir hersk, med ei overskrift Løvland som omdøper i Nord-Norge:

«..Det synes os nok at hr. Løvland som præsident er anfører for den latterligste sprogforvirring og det rædsomste knot i et maalføre han ikke magter - om han ikke ogsaa skal lægge sig efter navneforandring som ny specialitet. Iethvertfald vil vi gjerne slippe at være hans prøvekluter heroppe i Nord-Norge».

Nåja, bladet hadde så smått tatt til å nynne på den melodien alt 15 år tidlegare, då dei skreiv (16. des. 1898): Narvik er det officielle Navn paa det tidligere Viktoriahavn i Ofoten. Et uheldigere Navn kunde neppe findes». Ville dei ha skrive dét, om dei kunne sett vel 41 år fram i tida?

Kor det no hadde seg med nordnorske stadnamn kring 1914 eller ei, så skjedde det, heilt uventa, at stortingspresident Løvland sjølv tok eit initiativ for å fornorske namnet sitt og då skal du tru at pipa fekk ei anna låt! Under overskrifta En komisk «daab» skriv «Vesteraalens Avis» 9. januar 1914:

«Præsident Jørgen Løvland, som nu længe har henledet en eiendommelig opmerksomhet paa sig ved sit forvirrende landsmaalsknot fra præsidentstolen, har atter fundet en ny maate at agere nationalklovn paa i jubileumsaaret. Tidligere har maalstrævernes trang til gjendøperi kun gaaet ut over steder og byer, hvilket av beboerne er mottat med mere eller mindre misnøie. Men nu er ogsaa systemet indført overfor personer - først av en smart assuransemand. Og nu skal metoden knæsættes ogsaa av større autoriteter, og den gamle, staute stortingspræsident Løvland er første offer for den pompøse tragikomedie. - Ja, det er saamen alvor nok - at nu heter vor gamle sæterdølspræsident Løvland (Lauvland). Parentesnavnet er nemlig indført for første gang i et vakkert og kostbart værk om Olavsordenen med billeder og biografier av ordenens bærere, hvilket er utgit av Abel og Leganger. Biografien er leveret av præsident Løvland selv, og her som i registeret er navnet anført som: Løvland (Lauvland). - O fader Holberg, hvor haardt vi kunde trænge din brede latter til al affektation og bornerthet ogsaa i vore dage. Her er stof nok til mange udødelige komedier om menneskelige dumheter og snusfornuftigheter».

Ja, så står det, under merket «Pan». Men for ein gongs skyld fekk bladet fortent svar på hatringa si - 27. februar kjem eit innlegg under merket «Mercurius», der det m.a. heiter: «...Eller kanskje du er i uvidenhet om, at alle sætersdøler kalder mannen Lauvland – aldrig Løvland? Med andre ord, Lauvland er hans egentlige navn, hans navn i heimbygden. Hvad rart er der da i, at han for en gangs skyld sætter den norske form i parentes ved siden av den skriftform, han antok for mange aar siden, da han - som saa mange andre - var paa seminaret for at utdanne sig i «klokkerdansk»? Det er det stikk motsatte av affektation. Her er en mand, som sætter sin ære i at være runden av god norsk bondeæt. Han vedkjender sig det land, den natur, det folk, hvorav han er runden. Det skulde du Pan - naturens aand, de store skoges gud - være den første at berømme. Jeg frygter for du har forlatt de store skoge og fører en hensygnende tilværelse inde paa et kontor. Nei, vil du tale om affektation, da vend dig til de norskdanske navneprydplanter. F.ks.: Ohlsen, Isaachsen, Isagschen, Schwensen, Joehnsen, Bachke, Blackstad, Myhrevold osv. Osv.

,,O, fader Holberg, hvor haardt vi kunde trænge din brede latter til al affektation“.... Heri har du, min godeste Pan, fuldstændig ret. Men objekterne for den holbergske satire vilde bli helt andre end de du har tænkt dig. For Holberg spottet aldrig saadanne som vilde være sig selv og vedkjende sig sin slegt og sin heimstavn. Tvertimot, han æret dem. Derimot hudflettet han fattigfornemhet, som var skamfuld over sin herkomst og i forlorent snobberi strævet efter at lægge utenlandsk ,,schwung“ baade over sit navn og hele sit væsen. Saapas historiekundskap burde du, kjære Pan, ha tilegnet dig, før du blandet din skogfløites toner i den nedrakningskonsert, som i ,,Vesteraalens Avis“ i den senere tid er opført overfor mænd, som vil føre vort folk frem til større selvstændighet og national kultur».

Sjølvsagt kom det tilsvar frå «Pan», med repeterte påstander om at det stod dårlig til med humøret(!) hos Mercurius, og om Løvlands «latterlige maalbytte og forvirrede maalknot paa præsidentstolen» ... «naar han faktisk forlængst er vokset ut over sin trange hjembygd og nu er blit repræsentant for hele landets politiske kultur. Men naar den affekterte dyrkelse av avlagte bygdesymboler sker under flyvende faner og klingende spil, saa maa den unge slegt hvis livsinstinkter endnu er friske, ha ret til at værge sig mot avfældighetens snusfornuftighet ved en lystig latter, selv om det skurrer noget i det ultrademagogiske optogs ører og støvede snurrepiperier. Der er ofte ikke mange skridt fra det sublime til det latterlige. Det gjælder like meget den pompøse affekterte hofkultur under den franske solkonges regimente som vore egne ultrademokratiske tilbedere av forældet døleskrammel. – Ja, god bedring med humøret, bedste Mercurius».

Kven av debattantane som var mest humørsjuke våren 1914 kan no kvar og ein gjere seg si meining om. Men «det ultrademagogiske optogs ører og støvede snurrepiperier»,. «forældet døleskrammel» og «solkongens regimente» er ikkje smâtterier, i ein artikkel som skulle handle om namneformene Melbo - Melbu! Skitt au, det var no litt moro å komme på viddene....

Eller er vi kanskje ikkje alldeles på avvegar likevel? Dersom vi aktualiserer uttrykka til «foreldet bygdeskrot» og «småkongens regimente», har vi straks ein fullgod karakteristikk av korleis ordskiftet eller soga om Melbu-Melbo kom til å arte seg.

Likeeins ser vi greitt nok: I eit ordskifte om norsk eller unorsk språk- og namnebruk er det plent som i ishockey: Det kan starte ganske kjølig. men blir heitare etter kvart, og ingen unnser seg for breispora 'kroppstaklingar' dersom motstandaren har ballen under full kontroll. I andre tilfelle er det kanskje meir dekkande å snakke om full blokkeríng?

Alt mens mange vesterålingar går rundt og seier Melbo på «ekte dialekt», trur dei.